Har yili qozoq xalqi 315 ming tonnadan ortiq tuzlangan karam iste'mol qiladi. So'nggi yillarda ushbu mahsulot narxi keskin oshdi. Misol uchun, o'tgan yili 2022 yilda sabzavotlar orasida akkula piyozining narxi eng yuqori cho'qqiga chiqdi. Bundan juda hayron bo‘lgan odamlar do‘kondagi narxni suratga olib, ijtimoiy tarmoqda bo‘lishdi. Oxir-oqibat, buni o'tgan yozda qishloq xo'jaligi vaziri tan olishga majbur bo'ldi.
– Kerakli hajmda mahsulot bor, ichki bozorda taqchillik yo‘q. Shunga qaramay, shakar va sabzavot mahsulotlari narxining oshishi kuzatildi. Sabzavot mahsulotlari orasida piyoz narxi oshgan. Shu o‘rinda shuni ta’kidlashni istardimki, ichki bozorda piyozning yetarli zaxirasi mavjud. Demak, oylik talab 25.9 ming tonna bo‘lsa, mamlakatimizda piyoz zaxirasi 34.4 ming tonnani tashkil etadi”, — dedi Yerbol Karashukeyev.
Vazirning soʻzlariga koʻra, har yili iyun oyidan boshlab yangi ertapishar piyoz yigʻib olinadi. Uning hajmi qariyb 90 ming tonnadan oshadi.
Bu kulgili tuyulishi mumkin, lekin hukumatning piyozga munosabati boshqacha. Boshqa sabzavotlar bir tepalik, piyoz bir tepalikdek. Masalan, pandemiya yillarida uning eksporti kvotalar bilan cheklangan edi. Chet elga sotmoqchi bo'lgan fermerlar va savdogarlar jua eksporti uchun fitosanitariya sertifikatlarini olishlari kerak edi.
– Piyozni eksport qilmoqchi bo‘lganlar Qishloq xo‘jaligi vazirligi agrosanoat kompleksidagi davlat nazorat qo‘mitasining viloyat va tuman hududiy bo‘linmalaridan fitosanitariya sertifikatlarini olishlari mumkin bo‘ladi. Fitosanitariya sertifikatlarini berish 5 ish kuni, karantin sertifikatlarini berish 3 ish kuni davom etadi”, — deyiladi Qishloq xoʻjaligi vazirligi xabarida.
O‘tgan yili piyoz eksportini butunlay to‘sib qo‘yish masalasi muhokama qilina boshladi. Qishloq xoʻjaligi vazirligi rahbari bu masalani vazirlik qoʻllab-quvvatlamasligini ochiq aytdi.
Milliy statistika byurosi maʼlumotlariga koʻra, 2022 yilda Qozogʻiston agrarlari 1.1 million tonnadan ortiq Chju yigʻib olishgan. Har gektardan olingan hosil 458.8 sentnerni tashkil etdi. Qishloq xo'jaligi vazirligi ushbu hajm "ichki bozor ehtiyojlarini to'liq qondiradi" deb ishontirdi. Buning sababi, har yili qozog‘istonliklar ushbu hajmdan 3 baravar kam, o‘rtacha 315 ming tonna oziq-ovqat iste’mol qiladilar.
Biroq, yangi yil boshida, o‘tgan hafta hukumatdagi idoralararo komissiya Qozog‘istondan piyoz eksportini to‘xtatdi. Xususan, tashqi savdo siyosati va xo‘jalik tashkilotlarida ishtirok etish bo‘yicha idoralararo komissiya 3 oy muddatga piyoz eksportini taqiqlash to‘g‘risida qaror qabul qildi. Bu Qozog‘istondan piyozning ommaviy eksportiga yo‘l qo‘ymaslik va uning narxini barqarorlashtirish maqsadida qilinmoqda”.
“Uchinchi mamlakatlardan Qozogʻiston piyoziga boʻlgan talabning oʻsishiga Osiyo va dunyodagi eng yirik piyoz ishlab chiqaruvchilardan biri boʻlgan Pokistondagi tabiiy ofatlar sabab boʻldi. Bu mamlakatdagi suv toshqini dunyo bozorlarida, jumladan, mamlakatimiz bozorlarida piyoz narxining oshishiga olib keldi. Qozog‘istonning janubiy viloyatlarida, shuningdek, O‘zbekistonda qattiq ayozlarda mahsulotlarning muzlashi uning tannarxiga qo‘shimcha yuk bo‘lmoqda. Buning natijasida piyozning asosiy ishlab chiqaruvchilari Qozog‘iston mahsulotlarini faol ravishda import qilmoqda, deya xabar beradi Qishloq xo‘jaligi vazirligi.
Agentlik hokimliklar maʼlumotlariga asoslanib, bugungi kunda mamlakatimizda piyozning tasdiqlangan zaxirasi 152.4 ming tonnani tashkil etishini maʼlum qildi. Ma’lum bo‘lishicha, bu o‘tgan yilgi hosilning atigi 14 foizini tashkil etadi. Ammo bu hajm ham yangi mahsulot olinmaguncha yetarli, deya ishontirdi vazirlik.
Joriy qilingan eksport to‘sig‘i esa Qozog‘istondan piyoz eksport qilish xavfining oldini olishi kerak. Qozoq jualarining shimoliy qo‘shnisi ham kuzatib turibdi.
“Ta’kidlash joizki, Qozog‘istonda piyozning ulgurji narxi bir kilogrammi uchun 150-170 tenge, qo‘shni Rossiya va O‘zbekistonda 240 tangaga yetadi. Bundan tashqari, Qaztrade maʼlumotlariga koʻra, Oʻzbekiston va Tojikiston oʻz mamlakatlarida piyoz eksportiga cheklovlar joriy qilgan. Hukumat yaqin kelajakda bozor kon’yunkturasini yaxshilash maqsadida barcha cheklovlarni o‘z vaqtida olib tashlash maqsadida mamlakatdagi va jahondagi vaziyatni diqqat bilan kuzatib boradi”, — deya tushuntirdi Qishloq xo‘jaligi vazirligi.
Vazirlik oʻtgan yilgi moʻl hosilning bir qismini qoʻshnilariga sotib, daromaddan mahrum boʻlishni rejalashtirayotgan fermerlar uchun “piyoz eksportiga qoʻyilgan taqiqning salbiy oqibatlarini kamaytirish” choralari koʻrilishini taʼkidladi. Ammo undan katta daromad olish qiyin: hukumat ulardan ijtimoiy-tadbirkor korporatsiyalar orqali barqarorlashtirish fondlariga, shuningdek, aylanma sxemali savdo tarmoqlari orqali piyoz sotib olishni boshladi. Qaysi narxda olinishi aytilmagan. Ehtimol, taxminan 150 tenge.
Masalan, 2022-yilda vazirlik “piyoz plantatsiyalari” keng tarqalgan Turkiston va Jambil viloyatlari hokimliklari bilan birgalikda piyoz yetishtiruvchilar bilan boshqa viloyat va shaharlar hokimliklari o‘rtasida shartnomalar tuzish ustida ish olib bordi. Keyin muzokaralar yo‘li bilan har bir kilogramm piyozning sotish narxi 220 tangadan 110 tangaga tushirildi.
Navbatdagi taqiqni ishbilarmon alam bilan, xo‘rsinib qabul qildi. Ularning so‘zlariga ko‘ra, 70 ming tonna qozoq chiqindilari chirishi mumkin. ““Atameken” Milliy tadbirkorlar palatasining maʼlumotlariga koʻra, Gʻarbiy Qozogʻiston tadbirkorlari hukumat tashabbusini qisman qoʻllab-quvvatlab, taqiqqa qarshi ekanliklarini bildirishgan”.
“Taqiq kamida 2023-yil aprel oyi oxirigacha uzaytiriladi. Ungacha mamlakat ichida atigi 80 ming tonnadan ortiq piyoz isteʼmol qilinadi. 70 ming tonna esa bekorga chiriydi, hech kimga kerak emas. Fermerlar uni xorijga eksport qilish o‘rniga axlatga tashlashga majbur bo‘ladi. Chunki may oyigacha bu turdagi sabzavotlarni saqlab qolish juda qiyinligini hisobga olish kerak: bahor kelganda ular unib chiqa boshlaydi. Bu muammo ayniqsa janubda yanada kuchaygan. 15 apreldan 1 maygacha shimoliy hududlarda Yangi yilning yangi hosili yig'ila boshlaydi. Unda mahsulot ishlab chiqaruvchilarimiz eski mahsulotni qanday o'tkazishadi?”,- deya xavotirlanadi “Yangi dunyo” fermer xo'jaligi rahbari Anatoliy Kan.
Hamkasblari fikrini bildirgan tadbirkor eksportni taqiqlashni 20-martgacha cheklashni taklif qilmoqda.Shunda, bir tomondan, mamlakatda chjua taqchilligi kuzatilmaydi, uning narxi keskin oshib ketmaydi. Boshqa tomondan, ishlab chiqaruvchilar o'tgan yilgi donni mart oyining oxiridan aprel oyi o'rtalarigacha, hammaning lablari yangi mahsulotga tegmaguncha, chet elga sotishga ulguradilar.
Bundan tashqari, tadbirkor 30-yilning 40-apreliga qadar mamlakatdan piyoz eksport qilish uchun har kilogramm uchun 10-2023 tenge miqdorida eksport bojlari joriy etishni taklif qildi. Bojdan tushgan mablag‘lar ijtimoiy-tadbirkorlik korporatsiyalariga yo‘naltirilishi kerak. Ular o'sha mablag'larni biznesdan barqarorlashtirish fondlariga yangi don sotib olish uchun ishlatishlari mumkin.
“Buning sharofati bilan Qozog‘iston chjua narxini ushlab turishi mumkin bo‘ladi. Ishlab chiqaruvchilar esa o‘tgan yilgi g‘allani chirimasdan, silliq holda sotib olishga muvaffaq bo‘lmoqda. Bundan tashqari, bojdan tushgan daromad mahalliy fermerlarni qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltiriladi”, — dedi Anatoliy Kan.
Ammo tashqi savdo siyosati va iqtisodiy tashkilotlarda ishtirok etish bo'yicha idoralararo komissiya bu taklifni hali ko'rib chiqmagan.
Umuman, tojik piyozi oldinda qozoq davlatini suv bosadi. QazTrade bosh direktori Nurali Bukeyxanov Tojikiston bilan Qozogʻistonga 6 ming tonna erta don yetkazib berish boʻyicha shartnoma imzolaganliklarini aytdi.
– Mavsum oralig‘ida mamlakatimizga 6 ming tonna ertapishar rezavor mevalarni kafolatli yetkazib berish bo‘yicha shartnoma imzoladik. Shuningdek, Tojikiston tomoni bizga mahalliy temir yo‘llar orqali mahsulotlarni tashishda tarif chegirmalarini taklif qildi. Shu bilan birga, Tojikistondan Qozog‘istonga qo‘shimcha hajmdagi qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetkazib berish masalasi ham ishlab chiqilmoqda”, — dedi Nurali Bukeyxonov.
Tojikiston qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilari o‘z mahsulotlarini sifatli va o‘z vaqtida yetkazib berishni ta’minlashga va’da berishdi.
Savdo va integratsiya vazirligining “QazTrade” savdo siyosatini rivojlantirish markazi maʼlumotlariga koʻra, yigʻilish joriy yilning aprel oyi oʻrtalarida Tojikistonning Xatlon viloyatida boshlanadi. Tojikiston mahsulotlari Qozog‘iston peshtaxtalarida aprel oxiri – may oyining boshida paydo bo‘lishi kutilmoqda.
Manba: https://inbusiness.kz